Hooggevoeligheid: Hinder of hulp?

Ik houd niet van ‘labels’ plakken

Als kind groeide ik op in de jaren 70 van de vorige eeuw. Ik was een echte ‘denker’; vol levensvragen, diepe gevoelens en gedachten waar ik geen raad mee wist en sensitieve antennes voor spanningen bij anderen. Ook toen was er een volle klas; waren er kinderen die pestte en had ik ouders die hard werkte. Ik ervaarde de dingen zoals ze waren, maar net iets intenser dan anderen. Ik wist niet beter en ik ontwikkelde een eigen manier om ermee om te gaan, die soms werkte en soms hopeloos faalde. Pas rond mijn 40e ontdekte ik via allerlei omwegen dat ik HSP (High Sensitive Person) ben en ik meer tijd nodig heb om indrukken en ervaringen te verwerken.
Zo heb ik moeite met harde geluiden, schreeuwende mensen en huilende baby’s. Ook ben ik gevoelig voor emoties van anderen en wordt ik prikkelbaar van lichamelijke ervaringen als pijn, vermoeidheid, gevoel van trek of als ik een wondje heb. Ook kan ik heel lang blijven piekeren over iets dat ik gezegd heb of blijft ik situaties overdenken. Nu houd ik er niet van om mensen ‘labels’ op te pakken, maar wetende dat HSP bestaat, heeft mij wel veel inzicht, kennis en zelfacceptatie opgeleverd.

Kwetsbaarheid en overprikkeling

Hooggevoelige personen ervaren zintuigelijke indrukken, gevoelens, gedachten en stemmingen van anderen veel intenser dan een gemiddeld persoon. Je zou kunnen zeggen dat alle informatie die de zintuigen en het zenuwstelsel aan de hersenen doorgeven onvoldoende gefilterd wordt, waardoor er snel sprake is van (chronische) overprikkeling. Kinderen en volwassenen kunnen deze overprikkeling op verschillende manieren laten zien in hun gedrag. Zo kunnen ze heel boos of verdrietig gedrag laten zien, maar ook heel teruggetrokken of juist druk gedrag. Een kind kan regelmatig klagen over buikpijn, hoofdpijn, heel moe zijn of juist slecht in slaap komen. Gevoelige personen zijn meestal heel kwetsbaar, waardoor zij eerder geneigd zijn om over hun grenzen heen te gaan. Het ontbreekt hen vaak aan de moed en de kracht om die kwetsbaarheid te laten zien of woorden te geven aan hun gevoel.
Mijn overlevingsstrategie is me terugtrekken, me onzichtbaar maken en de rust opzoeken. Zo was ik vroeger al op feestjes vaak in de keuken te vinden, weg van de drukte en het lawaai.

Het begint met (h)erkenning

Na uitgebreid onderzoek heeft de Amerikaanse psycholoog Elaine Aron in 1996 de term High Sensitive Person geïntroduceerd en heeft zij diverse boeken over dit onderwerp gepubliceerd. Een van haar conclusies is dat hooggevoeligheid sterk aangeboren en genetisch bepaald is. Je hoeft dus niet verbaast te zijn als je bepaalde HPS-kenmerken bij jezelf en bij jouw ouder(s) of kind(eren) terugziet.  Om te ontdekken of je een hooggevoelig persoon bent, heeft Elaine Aron een zelftest met 23 vragen ontwikkelt. In deze link vind je een test voor jou en jouw kind. Het resultaat van deze zelftest is een momentopname en geeft een indicatie (geen diagnose). Het helpt je meer inzicht te krijgen en situaties te herkennen. Met deze (zelf)kennis heb je waardevolle informatie in handen die je kunnen helpen andere keuzes te maken en rekening te houden met jezelf of je kind. Een ‘label’ dus als hulp, niet als last.

Wat kun je doen?

Welke strategie heb jij als je overprikkelt bent? Welk gedrag laat jouw kind zien?
Dit is wat je kunt doen als je merkt dat jij of je kind zich overprikkelt voelt.

• Zorg voor voorspelbaarheid. Maak bijvoorbeeld een planbord met de activiteiten voor de komende week.
• Vertraag: omdat je meer tijd nodig hebt om alle informatie te verwerken , helpt het om te vertragen. Zoek jouw eigen tempo om op een goede manier te kunnen verwerken en herstellen.
• Bij intense gebeurtenissen (vakantie, sinterklaas, etc) informeer jouw kind vooraf over waar jullie heen gaan, hoe lang het duurt en laat eventueel alvast wat foto’s zien. Hiermee heeft jouw kind de eerste prikkels al verwerkt voor de eigenlijke gebeurtenis.
• Ga regelmatig de natuur in.
• Als jouw kind overprikkelt is; wordt niet boos en ga zeker niet schreeuwen. Hierdoor krijgt het kind nog meer prikkels en duurt het langer om het gevoel van stress en overprikkeling te reguleren.
• Benoem het gevoel/gedrag dat je ziet bij jouw kind, zonder oordeel of om iets op te lossen. “Ik zie dat je een vol hoofd hebt/je overprikkelt bent/je boos bent”.   
• Kijk naar hoe jouw kind reageert op het jeugdjournaal of films. Wordt het hierdoor geraakt of gaat het daardoor erg in zijn hoofd zitten? Overweeg dan om de televisie uit te zetten of iets te kijken wat minder prikkels geeft.
• Observeer jouw kind en stem de (familie)agenda af op wat kan. Als het wenselijk is om een afspraak af te zeggen, zal jouw kind je dankbaar zijn.
• STOP: neem af en toe even de tijd om jezelf te vragen: wat ervaar ik nu in mijn lijf? Is dit van mij of van iemand anders? Wat heb ik nu nodig? Door bewust te worden van de signalen die je lichaam geeft, kun je beter rekening houden met jezelf.

Het belang van het ontdekken van je binnenwereld

In mijn coachpraktijk en binnen de mindfulness lessen ontmoet ik veel kinderen die hoogsensitief zijn. Zij vangen van alles op uit hun omgeving, uit het nieuws of ervaringen op school of thuis die heel intens voor hen zijn, waardoor zij vaak in hun hoofd zitten en veel overdenken. Dit kan onrust en spanning met zich meebrengen, waardoor zij niet lekker in hun vel zitten. In mijn werk ga ik altijd uit van dat wat het kind laat zien en kijk ik naar wat het nodig heeft, zonder het een ‘label’ op te plakken. Door de kinderen te leren over hun binnenwereld ontwikkelen zij kennis en houvast die van grote waarde is voor de rest van hun leven.